Για μία Οικολογική Κοινωνική Εργασία

 

Στο πλαίσιο της Διεθνούς Ημέρας Κοινωνικής Εργασίας, φέτος η Παγκόσμια Ομοσπονδία Κοινωνικών Λειτουργών επέλεξε να θέσει στην ατζέντα της την θεματολογία της: «Συνοικοδόμησης ενός νέου οικο-κοινωνικού κόσμου: Δεν αφήνουμε κανέναν πίσω».

Αν και εν μέσω πολέμου όπου τα γεγονότα και η κλαγγή των όπλων που φέρουν τα βιώματα των προσφύγων μας έχουν κάνει να φρίττουμε, δεν παύει η παρέμβαση αυτή να σηματοδοτεί ένα ελπιδοφόρο μέλλον και να απαιτεί την ανάγκη μίας συλλογικής προσπάθειας για έναν κόσμο πιο δίκαιο. Ο ρόλος των Κοινωνικών Υπηρεσιών είναι ιδιαίτερα σημαντικός και οι παρεμβάσεις τους καθοριστικές για τις κοινότητες και τους ανθρώπους.

Άλλωστε, η Κοινωνική Εργασία αποτελεί από την φύση της μια επιστήμη που βρίσκεται σε συνεχή ροή και αλλαγή, μορφοποιείται κάθε φορά και αλληλοτροφοδοτείται από τις εκάστοτε κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές και πολιτιστικές διαστάσεις της κοινωνίας όπου ασκείται.

Κατά καιρούς έχουν δοθεί διάφοροι ορισμοί για την επιστήμη της Κοινωνικής Εργασίας και το επάγγελμα του Κοινωνικού Λειτουργού. 

Η επικαιροποιημένη προσέγγιση για την Κοινωνική Εργασία όπως αποφασίστηκε από την Γενική Συνέλευση της Διεθνούς Ομοσπονδίας Κοινωνικών Λειτουργών του Ιουλίου 2014 ορίζεται ως εξής:

«Η Κοινωνική Εργασία αποτελεί ένα εφαρμοσμένο επάγγελμα και συνάμα ακαδημαϊκό πεδίο το οποίο προωθεί την κοινωνική αλλαγή και ανάπτυξη, την κοινωνική συνοχή και την ενδυνάμωση και απελευθέρωση των ανθρώπων. 

Οι αρχές της κοινωνικής δικαιοσύνης, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της συλλογικής ευθύνης και του σεβασμού της διαφορετικότητας είναι κεντρικές στην κοινωνική εργασία, η οποία θεμελιώνεται από τις θεωρίες της κοινωνικής εργασίας, των κοινωνικών επιστημών, των ανθρωπιστικών επιστημών και τη γηγενή γνώση και συνδέει ανθρώπους και δομές για να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της ζωής αλλά και να ενισχύσει την ευημερία τους».

Με άξονα τον άνθρωπο και το περιβάλλον, περιλαμβάνει δέσμευση για τη διευκόλυνση της δράσης των τοπικών κοινωνιών αποτιμώντας τις γνώσεις τους και προωθώντας συνεργατικές λύσεις, αφού η οικολογική πρακτική της κοινωνικής εργασίας βασίζεται κυρίως στην ενδυνάμωση αξιών και δεξιοτήτων (Ramsay και Boddy 2016). 

Οι ιδέες της Dominelli προσφέρουν ένα πρόσφορο έδαφος για το θεωρητικό πλαίσιο που μπορούμε να αντλήσουμε για την Οικολογική ή αλλιώς Περιβαλλοντική Κοινωνική Εργασία. Η ίδια ,λοιπόν, υπογραμμίζει πως η ευθύνη των κοινωνικών λειτουργών για την υποστήριξη της κοινωνικής δικαιοσύνης, η προσπάθεια εξάλειψης των διαρθρωτικών ανισοτήτων που εκτείνονται από τη φτώχεια μέχρι τον στιγματισμό του διαφορετικού, η προάσπιση και υλοποίηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποτυπώνονται τόσο στον Παγκόσμιο ορισμό της κοινωνικής εργασίας όσο και στους κώδικες δεοντολογίας για την επαγγελματική πρακτική. 

Οι κοινωνικοί λειτουργοί είναι οι επαγγελματίες αυτοί οι οποίοι καθημερινά εργάζονται με ευάλωτες πληθυσμιακές ομάδες και άτομα εκτοπισμένα από τον κύριο ιστό της κοινωνίας. Αναμφίβολα, η αντιμετώπιση των κοινωνικών και διαρθρωτικών ανισοτήτων χρειάζεται αρχικά την κατανόηση των διαστάσεων του εν λόγω ζητήματος, με την ενδελεχή εξέταση των ανισοτήτων στις σχέσεις εξουσίας και της άνισης κατανομής των φυσικών πόρων. 

Και πάλι η Dominelli έρχεται να τονίσει πως η κοινωνική δικαιοσύνη στην εποχή μας αντιμετωπίζει τη διάσταση των ζητημάτων της περιβαλλοντικής δικαιοσύνης, βιωσιμότητας και φροντίδας του πλανήτη ως καίρια θέματα απαιτώντας ταυτόχρονα, την διεύρυνση των οριζόντων του επαγγέλματος του Κοινωνικού Λειτουργού.

Στην καθημερινή μας ζωή γινόμαστε διαρκώς μάρτυρες της κλιματικής αλλαγής και των φυσικών καταστροφών με ανυπολόγιστες κοινωνικές επιπτώσεις. Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι ανθρώπινες τροχιές διευρύνονται και μία νέα γενιά προσφύγων και μεταναστών έχει δυστυχώς αναδυθεί εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής με Διεθνείς Οργανισμούς να κρούουν διαρκώς τον κώδωνα του κινδύνου. 

Η κλιματική αλλαγή είναι παρούσα και οι επιπτώσεις μπορούν να αποβούν ολέθριες στο περιβάλλον και στις ανθρώπινες ζωές. Η περιβαλλοντική δικαιοσύνη μπορεί και πρέπει να προασπιστεί τα ανθρώπινα δικαιώματα και την κοινωνική δικαιοσύνη και έτσι, να ενισχύσει την ανθρώπινη ευημερία η οποία και αποτελεί μία από τις βασικές τις κατευθύνσεις.

Υπό αυτό το πρίσμα, λοιπόν, ωριμάζει η σκέψη για τη σημαντικότητα της εμπλοκής των κοινωνικών λειτουργών στο συγκεκριμένο πεδίο καθώς η Κοινωνική Εργασία ενδιαφέρεται για τις ανθρώπινες αλληλεξαρτήσεις, του φυσικού, κοινωνικού, πολιτικού, οικονομικού και πολιτιστικού τους περιβάλλοντος ως μέρος ενός συνόλου. 

Με άλλα λόγια, δίνει έμφαση στις αλληλεξαρτήσεις μεταξύ των ατόμων, στην κοινωνική οργάνωση των σχέσεων τους και το φυσικό περιβάλλον αλλά και τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των κοινωνικοοικονομικών και φυσικών περιβαλλοντικών κρίσεων και των διαπροσωπικών συμπεριφορών που υπονομεύουν την ανθρώπινη ευημερία και τον πλανήτη μας.

Κατά την Dominelli (2012), η οικολογική κοινωνική εργασία έρχεται να επιβεβαιώσει την κοινωνική δικαιοσύνη και αποτελεί μια μορφή ολιστικού μοντέλου επαγγελματικής πρακτικής της κοινωνικής εργασίας.

Η Οικολογική Κοινωνική Εργασία ή αλλιώς πράσινη, θέτει προτάσεις αντιμετώπισης των εν λόγω ζητημάτων, με κύρια επιχειρήματα αυτά που συνδέονται με την ριζική αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται την κοινωνική βάση της κοινωνίας τους, τις διαπροσωπικές τους σχέσεις, τα ζωντανά πράγματα και τον άψυχο κόσμο (Dominelli, 2012).

* Εκπαίδευση των Κοινωνικών Λειτουργών σε ζητήματα οικολογίας και περιβάλλοντος

Αναμφισβήτητα, η επιστήμη της Κοινωνικής Εργασίας μέσω των εκπαιδευτικών της στόχων επιχειρεί επίσης να αναπτύξει μία Παγκόσμια Συνείδηση. Σε ό,τι αφορά τα Ελληνικά Αναλυτικά Προγράμματα των σχολών Κοινωνικής Εργασίας εντοπίζαμε κατά το παρελθόν σε περισσότερες από μία Σχολές σχετικά μαθήματα έστω και με τη δυνατότητα της επιλογής (Οικολογία και Κοινωνική Εργασία κτλ). 

Ωστόσο, η δυνατότητα αυτήν τη συναντούμε μόλις σε ένα τμήμα. Έτσι, μαθήματα όπως: Διεθνής Περιβαλλοντική Πολιτική, Κοινωνική Εργασία και περιβάλλον και Κοινωνία, εκπαίδευση και περιβάλλον δεν είναι καθολικά και απουσιάζουν από το πρόγραμμα σπουδών των υπολοίπων σχολών Κοινωνικής Εργασίας. 

Σε μία τέτοια διαρκώς μεταβαλλόμενη κοινωνία με έντονες τις ολέθριες συνέπειες της κλιματικής αλλαγής οι φοιτητές Κοινωνικής Εργασίας και οι επαγγελματίες θα πρέπει να λαμβάνουν την τεχνογνωσία που απαιτείται για να παρέχουν απτή υποστήριξη στις κοινότητες που χρειάζεται να επεξεργαστούν περιβαλλοντικά ζητήματα και για τους τρόπους με τους οποίους οι παγκόσμιες αποφάσεις επηρεάζουν την τοπική ανάπτυξη.

Αναμφίβολα, λοιπόν, τα ζητήματα ενός δίκαιου οικο-κοινωνικού κόσμου είναι καίριας σημασίας και η καλλιέργεια αυτών των ικανοτήτων μπορεί να αναπτυχθεί μέσω του εμπλουτισμού και της εισαγωγής στα αναλυτικά προγράμματα όλων των Σχολών Κοινωνικής Εργασίας στην Ελλάδα σχετικών μαθημάτων και εργαστηρίων με προσανατολισμό μία Πράσινη/Οικολογική Κοινωνική Εργασία. 

Τα πρόσφατα γεγονότα στο Μάτι αλλά και στην Εύβοια προσέφεραν μία δραματική διάσταση των συνεπειών στο περιβάλλον, καθιστώντας αναγκαία κατά την άποψη μας την ανάγκη για έναν προσανατολισμό θεματικών πεδίων στα τμήματα σπουδών που θα σχετίζονται με την πρόληψη και αντιμετώπιση περιβαλλοντικών καταστροφών, την ελληνική και διεθνή περιβαλλοντική πολιτική όπως και την διδασκαλία αποτελεσματικών εργαλείων για την ανταπόκριση και την κοινωνική δράση.

Mαρκέλλα Βαλσάμη - Κοινωνική Λειτουργός